چالش‌های مربوط به بودجه، کاوش‌های نجات‌بخشی، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های ورود باستان‌شناسان خارجی به ایران، بی‌توجهی به قاچاق و جعل گسترده آثار تاریخی درمقابل اعمال محدودیت‌ها و بروکراسی‌های اداری برای انجام آزمایش‌ها و مطالعات یافته‌های باستان‌شناسی مسائلی است که همواره مطالعات و پژوهش های باستان شناسان را با مشکل مواجه کرده است.

مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس  با بیان اینکه نبود بودجه کافی برای کارهای پژوهشی یکی از بزرگترین مشکلات بر سر راه تحقیقات باستان شناسی است، می گوید: ایران یکی از بزرگترین گنجینه های باستانی دنیا را دارد و درهرجا از این خاک که برویم محوطه های باستانی فراوانی وجود دارد.

کمترین اعتبار برای میراث فرهنگی

حامد وحدتی نسب در گفت و گو با قدس با تأکید بر اینکه در ایران کمترین اعتبار را به میراث فرهنگی اختصاص می‌دهند و هیچ وقت بودجه لازم برای پژوهش در این محوطه های باستانی تخصیص داده نمی شود، ادامه می دهد:مشکل اصلی این است که در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، قسمت گردشگری این وزارت خانه خیلی به بخش میراث فرهنگی آن می چربد و توجه بیشتری به این قسمت می شود، یعنی بسیاری از بودجه ها صرف گردشگری می شود.

مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس ادامه می دهد: سال های بسیاری است که داستان بودجه های پژوهشی برای مسائل باستان شناسی به یک معضل اساسی تبدیل شده و الان هم خیلی اوضاع بدتر شده که اگر برطرف شود، می شود گشایش هایی را انجام داد.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه اساساً بودجه و ردیف بودجه ای برای پژوهش درحوزه باستان شناسی وجود ندارد، می افزاید: وقتی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی به عنوان یک نهاد بسیار مهم درحوزه باستان شناسی در داخل کشور از بی پولی گلایه می کند دیگر نباید از نهادهای دیگر و ادارات استان ها توقعی داشته باشیم.

وی دسترسی نداشتن به مواد و منابع علمی را یکی از معضلات مبتلابه همه باستان شناسان می داند و می افزاید:نکته تأسف بار این که در بسیاری از مواقع خود باستان شناسی که آن اشیا را از زیر خاک بیرون کشیده است هم از دسترسی به آن اشیا منع می شود.

مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس  به بروکراسی های زمان بر و پیچیده برای دسترسی باستان شناسان به آثار کشف شده باستانی برای مطالعات تأکید می کند و ادامه می دهد: اشیای موزه ای تکلیف و جایشان شان روشن است و باید در داخل ویترین موزه باشند،اما اشیای مطالعاتی اشیایی هستند که پژوهشگران به آن ها نیاز دارند.

وحدتی نسب اضافه می کند: اگر باستان شناسی کاوشی انجام داد و چندین هزار قطعه سفال،استخوان، ابزار سنگی و... کشف کرد، این اشیا وقتی تحویل استان مربوطه می شود اگر پژوهشگر دیگری بخواهد روی این مواد کار کند و مقایسه ای را انجام دهد به دلیل همان بروکراسی ها غیرممکن می شود؛ در نتیجه باستان شناس قید آن را می زند که بخواهد فلان مجموعه را از دل مخزن موزه یک استان دیگری بیرون بکشد و بر روی آن مطالعه انجام دهد.

وی امین اموال های استان ها را هم یکی از موانع کارهای پژوهشی می داند و می گوید: این افراد اشیایی را که تحویل می گیرند به چشم این نگاه می کنند که باید به بایگانی برود و خاک بخورد و کسی به آن ها نگاه نکند،در صورتی که اشیایی که در کاوش های باستان شناسی به دست می آیند عموماً یا اشیای موزه ای و یا اشیای مطالعاتی هستند که بالغ بر ۹۵ درصد اشیای مطالعاتی می شوند.

وی می گوید:گردشگر زمانی جذب یک مکان می شود که آثار باستانی درآنجا وجود داشته باشد، یعنی باید نخست آثار باستانی مان را بخوبی معرفی کنیم، کاوش و ثبت و ضبط کنیم بعد بخش گردشگری وارد می شود و امکانات لازم را برای بازدید توریست های داخلی و خارجی فراهم می کند.

در این خصوص موانع قانونی بر سر راه اختصاص بودجه به باستان شناسان وجود دارد . این موانع قانونی معمولاً اجازه نمی دهد افرادی که علاقه مند به تاریخ و فرهنگ ایران هستند به صورت اسپانسر وارد شوند و به کارهای پژوهشی کمک کنند، یعنی درحال حاضر باستان شناسانی که کار پژوهشی انجام می دهند یا باید بودجه شان را اداره کل های میراث فرهنگی استان ها تأمین کنند و یا باید آن را از پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی جذب کنند.

امکان استخراج DNA انسانی و اسکلت ها را نداریم

وی با تأیید اینکه متأسفانه ما امکان استخراج DNA و اسکلت های باقی مانده از زمان های دور را نداریم و حتی جایی برای نگهداری آن ها هم نداریم و متأسفانه در بسیاری از مواقع بقایای جانوری را از دست می دهیم، اظهار می دارد: این مسئله ای است که چندین دهه از سوی خود بنده و باستان شناسان دیگر گفته می شود و به نظرخیلی هم ربطی به کمبود بودجه ندارد، بلکه مساله مربوط به نبود درک از این موضوع است که یک سری از مواد باستانی نیازمند نگهداری های خاص هستند و هزینه هایی باید برای تجهیز آزمایشگاه های خاص انجام شود تا از خروج ارز هم جلوگیری شود.

وی می افزاید:به عنوان مثال آزمایشگاه های استخراج DNA انسانی نیاز به خرید مواد اولیه ای دارد که این مواد هزینه های بالایی دارد و این بخش باید حمایت و کمک مالی شود و اگر چهار تا از این کنفرانس هایی که هیچ عایدی برای کشور ندارد در سال کمتر برگزار شود بودجه برای این گونه مطالعات فراهم خواهد شد.

وی به از بین رفتن اسکلت های انسانی که در کاوش گورستان ها به دست می آید، اشاره می کند و ادامه می دهد: این گونه کاوش ها باید تحت حفاظت یک سری پروتکل ها خاص و در جعبه های مناسب و مکان هایی با دمای مناسب قرار بگیرد که در طول زمان دچار فرسایش و از بین رفتن نشوند؛متأسفانه چون این امکانات وجود ندارد این ها را در یک اتاقی می گذارند و بعد از مدتی کپک می زند و پودر می شوند و از بین می روند.

از دست رفتن کرسی های ایران شناسی

وحدتی نسب با تأکید بر اینکه کرسی های ایران شناسی کشور در حال از دست رفتن هستند و عرب ها و ترک ها در حال گرفتن جای ما هستند، می گوید:یکی از مهمترین مسائلی که در دهکده جهانی شده امروزی وجود دارد این است که عصر، عصر ارتباطات است؛ یعنی کشوری می تواند،تمدن و فناوری خودش را به دیگران منتقل کند که ارتباطات قوی تری داشته باشد، هرچه قدر کشوری خودش را بسته تر و ایزوله تر کند در نهایت به ضرر خودش خواهد بود.

وی می افزاید:یکی از معضلاتی که در حال حاضر وجود دارد و ما همواره می شنویم این است که فلان کشور عربی نام خلیج فارس را تعییر داد؛ چرا این اتفاق می افتد به خاطر اینکه فلان کشور عربی و کشورهای کوچک خلیج فارس با سرمایه گذاری های هنگفت از پژوهشگران دعوت می کنند که در آن کشور کار پژوهشی انجام می دهند به این شرط که وقتی می خواهند در عکس ها جغرافیای آن منطقه را معرفی کنند از یک نام دیگر به جای خلیج فارس استفاده کنند.

وی به بزرگ ترین خلأ عدم حفظ کرسی های ایران شناسی در دنیا اشاره می کند و ادامه می دهد: ما همواره سیاست درهای بسته را در پیش گرفته ایم؛ یعنی وقتی یک خارجی می خواهد وارد کشور شود به او به چشم یک جاسوس نگاه می کنیم مگر اینکه خلافش ثابت شود، طبیعی است که دیگر محققان هم نمی آیند در ایران کار کنند.

وی اظهار می دارد: ازآن طرف کشور های عربی با صرف پول های زیاد این عطشی را که خارجی ها برای کشف خاورمیانه و آسیای جنوب غربی و تمدن های آن دارند اینگونه پاسخ می دهند که بیایید اینجا کار مطالعاتی انجام دهید و از امکانات ما استفاده کنید؛ چراکه در لابه لای این مسائل اهداف سیاسی خودشان را دنبال کنند؛اینگونه می شود که نام های جغرافیایی و خاستگاه ها در حال تغییر یافتن است و اینکه اینجا یک زمانی جزو ایران فرهنگی بزرگ بوده در حال تغییر کردن است؛ ما تاوان عدم ارتباط با کشورها را به گونه های مختلف پس می دهیم.